ΠΡΑΣΙΑΔΑ ΛΙΜΝΗ ΤΗΣ ΔΡΑΜΑΣ
Η αποξήρανση της Πρασιάδας λίμνης του Δραμινού βάλτου από τις Αμερικανικές τεχνικές εταιρίες John Monks and Sons και Ulen and Company με έδρα την Νέα Υόρκη το 1930 με 1935, ήταν ένα από τα πολύ μεγάλα δημόσια έργα του Ελευθερίου Βενιζέλου.
Γιατί χιλιάδες στρέμματα εύφορης γης αποδεσμεύτηκαν κι αποδόθηκαν στην καλλιέργεια σε μια αρκετά κρίσιμη εποχή για την Ελλάδα, όταν χιλιάδες πρόσφυγες από τον Πόντο και την Μικρά Ασία, κατέκλυσαν την Μακεδονία.
Και βέβαια η λίμνη ήταν «από τις τριάντα αποδοτικότερες σε αλιεύματα λίμνες της χώρας και στην οποία υπηρετούσαν πολλοί υπάλληλοι του κράτους οι οποίοι με την επιμελημένη δουλειά τους διασφαλίζουν τα δικαιώματα του Δημοσίου. Ήταν επόπτες, ζυγιστές, εισπράκτορες, φύλακες, κλπ.». Μόνο «το 1915 τα έσοδα του Δημοσίου ήταν 16.500 χρυσές δραχμές.»
Δύο φωτογραφίες αρκετά ενδιαφέρουσες:
Η σήραγγα την οποία δημιούργησαν και μέσα από την οποία μεταφέρονταν τα νερά της λίμνης στον ποταμό Αγγίτη και έφταναν στον Στρυμόνα.
Ένα γκρουπ εργατοτεχνιτών του έργου πάνω στο τεράστιο πλοίο «ΔΡΑΜΑ», Γερμανικής κατασκευής, από τις επανορθώσεις μας του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, σε ένα διάλειμμα της δουλειάς.
Άλλες τρεις φωτογραφίες από το αρχείο του φίλου και γείτονα Ερρίκου Καλαβάση ο οποίος και εργάστηκε ως τεχνικός μηχανημάτων στο έργο της αποξήρανσης της Πρασιάδας λίμνης. Η συμβολή του ήταν σημαντική και ιδιαίτερα οι τεχνικές του γνώσεις, γιατί σε μια κρίσιμη στιγμή υπερασπίστηκε τα συμφέροντα του Ελληνικού Δημοσίου σε βάρος των Αμερικανικών εταιρειών και το κράτος δεν πλήρωσε κάποιο μεγάλο ποσό στους Αμερικανούς.
Κατασκευάζεται το φράγμα στην περιοχή της Συμβολής. Προχωρούν εργασίες κατασκευής του φράγματος.
Το τραινάκι που εξυπηρετούσε τις μετακινήσεις προσωπικού και υλικών.
Το φράγμα τελείωσε, όπως είναι σήμερα.
Ο Ερρίκος Καλαβάσης μπροστά στο φράγμα πριν 40 χρόνια.
Φωτογραφίες με τους εργατοτεχνίτες από τις εργασίες των Αμερικανικών εταιρειών Μονκς και Ούλεν μέσα στην Πρασιάδα λίμνη της Δράμας, κατά την διάρκεια της αποξήρανσης της 1930-1935.
Την Άνοιξη του 1930 ξεκίνησαν οι εργασίες αποξήρανση της Βάλτας, όπως την έλεγαν οι Έλληνες ραγιάδες, ή Ιολιανή όπως την ονόμασαν οι Ρωμαίοι και Μπερεκετλή Γκιόλ οι Τούρκοι. Με πολύ μεγάλες δυσκολίες οι δυο ξένες εταιρίες αποπεράτωσαν το μεγάλο έργο την 10ετία του 1930 αφού υπέγραψαν σύμβαση με την Κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου το 1929.
Μια απέραντη και θεαματική ψαροφόρα λίμνη της Ηδωνίδας χώρας που είχε υδάτινο εκτόπισμα 124.000 στρεμμάτων μέχρι 135.000 την εποχή των βροχών. Οι πρώτοι πανάρχαιοι οικιστές της περιοχής ήταν λιμναίοι, όπως με πολύ παραστατικό τρόπο τους περιγράφει ο Ηρόδοτος, ο οποίος και την επισκέφτηκε και γεύτηκε τα νόστιμα ψάρια της. Θα δώσουμε κι άλλες φωτογραφίες για τους συλλέκτες ή ερευνητές.
Για να απαντήσω σε πολλές απορίες συμπατριωτών και φίλων της Δράμας μεταφέρω μερικές παραγράφους από το 288 σελίδων βιβλίο μου «ΤΟ ΠΑΓΓΑΙΟ ΟΡΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΙ ΠΡΟΓΟΝΟΙ ΤΩΝ ΔΡΑΜΙΝΩΝ – ΚΑΒΑΛΙΩΤΏΝ» και το οποίο κυκλοφόρησε και διανέμεται από την Περιηγητική Λέσχη Δράμας.
Το τεράστιο πλοίο «ΔΡΑΜΑ» μέσα στην λίμνη.
Ο μηχανοτεχνουργός Ερρίκος Καλαβάσης δεξιά ο ψηλός με εργατοτεχνίτη συνάδελφο πάνω στο πλοίο.
«Η μεγάλη Πρασιάδα λίμνη, τότε, έβρεχε την Ελευθερούπολη (Πράβι) και τα νερά της έφταναν μέχρι τον Αμυγδαλεώνα, χτυπούσαν πάνω στα τείχος της πόλης των Φιλίππων και έκαναν παραλίμνιο το Καλαμπάκι. Η αγαπημένη γραφική Ιολιανή λίμνη των Ρωμαίων έγλυφε με τα δροσερά νερά της τα πόδια του Ματίκιου όρους, του σημερινού Παγγαίου και τα απόνερα της σχημάτιζαν θανατηφόρα έλη γύρω από το καλυβοχώρι Καλαμπάκι, ενώ ήταν πλημμυρισμένο το σημερινό χωριό της Μαυρολεύκης και δεν υπήρχαν στο χάρτη τα χωριά Βαλτοχώρι και Νεροφράκτης, μέχρι τη Μαυρολεύκη και το Φωτολείβος. Μια λίμνη εξαιρετικά θεαματική και απέραντη. Αλλά και μια λίμνη κυρίαρχη πάνω στο μεγάλο κάμπο της Ηδωνίδας χώρας με το ήρεμο υγρό μεγαλείο της από την ομίχλη των προϊστορικών χρόνων. Τις όχθες της λίμνης κάλυπταν τεράστιοι καλαμιώνες και πλατύφυλλα αιωνόβια δένδρα.»
Ο Σταύρος Μερτζίδης, στρατιωτικός γιατρός σε τάγμα της τουρκικής φρουράς Δράμας υπό τον ταγματάρχη Ισμαήλ Εφέντη, ένας θαυμάσιος Έλληνας πατριώτης μας απ’ το ηρωικό Μελένικο της βόρειας Μακεδονίας, είχε αδυναμία στη Πρασιάδα λίμνη. Την έζησε, την απόλαυσε, την μελέτησε και μας την περιέγραψε.
Η Πρασιάδα στη διαδρομή των αιώνων επηρεάστηκε και δοκιμάστηκε από παρατεταμένες ξηρασίες, από σεισμούς, από επιχώσεις χειμάρρων, από πλημμύρες και από παρεμβάσεις των Μακεδόνων βασιλέων, του Φιλίππου Β’ (359-336 π.Χ.) αλλά και του γιου του Μ. Αλεξάνδρου (336-323 π.Χ.).
Άλλωστε ίχνη των εργασιών εκτροπής και μερικής αποξήρανσης της λίμνης, που επιχείρησαν οι Μακεδόνες βασιλείς, εντοπίστηκαν στα νότια του ποταμού Αγγίτη και πολύ κοντά στο χωριό Συμβολή, στην έξοδο της σημερινής σήραγγας. Ο Σερ Τζον Ντέιβιντσον, Sir John Davidson (1885-1970) Βρετανός κλασικός αρχαιολόγος εντόπισε μια επιγραφή που χρονολογείται από την εποχή του Μ. Αλεξάνδρου κι αναφέρει την προσπάθεια η οποία έγινε τότε, προκειμένου να αποξηράνουν την νοσογόνο, από τα πολλά έλη, λίμνη. Η επιγραφή εκτίθεται στο μουσείο της Καβάλας.
Ο Θεόφραστος, μαθητής του Αριστοτέλη, αναφέρει και την απόπειρα αποξήρανσης μέρους των νοσογόνων ελών της λίμνης. «νύν δε επί καταποθείς εξήρανται το πλείστον ήτε χώρη πάσα κάτεργος γέγονε».
Ο συμπατριώτης μας Θόδωρος Κ. Κωνσταντινίδης, ο οποίος διαπίστωσε τις επεμβάσεις των Μακεδόνων βασιλέων, σε κείμενό του σχετικά με τον κάμπο της Δράμας, αναρωτιέται.
«Δικό του έργο (δηλαδή του Φιλίππου Β΄) είναι άραγε η φάραγγα του Αγγίτη με τα χαρακτηριστικά απότομα τοιχώματα, που αποτελεί και τη μόνη οδό διαφυγής των νερών που συγκεντρώνονται στην περιοχή των τεναγών;»
Ο Λέσβιος φιλόσοφος Θεόφραστος (372-287 π.Χ.) γνωρίζει πάρα πολύ καλά την περιοχή μας και βέβαια επισκέφτηκε την Πρασιάδα λίμνη και την ελώδη έκτασή της που βασανίζει τους κατοίκους της. Οι Μακεδόνες βασιλείς, γράφει, εκτέλεσαν έργα για την αποξήρανση των ελών στον κάμπο της Δράμας, που ήταν σκεπασμένος με πολλά νερά και οργιώδη βλάστηση στις όχθες, σε μια προσπάθεια να βελτιώσουν το κλίμα και να περιορίσουν την νοσηρότητα στον πληθυσμό του κάμπου.
Η ακρωτηριασμένη επιγραφή η οποία βρέθηκε, όπως είπαμε, κι ανήκει στην εποχή του Μ. Αλεξάνδρου γράφει ότι με ψήφισμα της πόλεως των Φιλίππων χαρίζεται για πρώτη φορά το τιμητικό αξίωμα του ιεροκήρυκα σε ένα πολίτη, ο οποίος και έγινε ευεργέτης της πόλης τους. Κι ο λόγος, γιατί ο πολίτης αυτός δάνεισε στην πόλη ένα μεγάλο χρηματικό ποσό, χωρίς να ζητήσει τόκους, προκειμένου η Πολιτεία να το χρησιμοποιήσει για εξυγιαντικά έργα στη λίμνη.
Τα πλούσια αλιεύματα της Πρασιάδας λίμνης εντυπωσίασαν τους πρώτους
Τούρκους αποίκους οι οποίοι αυθόρμητα μετονόμασαν την Πρασιάδα λίμνη σε Μπερεκετλή-Γκιόλ, δηλαδή λίμνη της αφθονίας και την παραλίμνια ψαρόπολη, την κωμόπολη Δάτον, σε Μπερεκετλή.
Και βέβαια η Πρασιάδα λίμνη είναι πράγματι μια από τις μεγαλύτερες λίμνες της Μακεδονίας και της Θράκης. Φανταστείτε ότι, μετά από χιλιάδες χρόνια πολλαπλών επεμβάσεων, πριν ακόμη παραδοθεί για αποξήρανση στις τεράστιες Αμερικανικές εταιρείες ΜΟΝΚΣ και ΟΥΛΕΝ, όταν μετρήθηκε, έφτανε τις 159 χιλιάδες στρέμματα. Ολόκληρος δε ο κάμπος υπολογίστηκε σε 380 χιλιάδες στρέμματα. Από ευρήματα στις πλαγιές της Καλλιθέας και του σημερινού Παγγαίου όρους έχουμε χαλκάδες με τους οποίους έδεναν οι κάτοικοι, τον παλιό καιρό, τις βάρκες και τις σχεδίες τους. Κι αυτό, γιατί κάποτε η λίμνη φαίνεται ότι έφτανε πολύ ψηλά μέχρι και εκεί, πάνω στις πλαγιές.
Το ότι η λίμνη ήταν μεγάλη διαπιστώνεται κι από άλλα αρχαιοελληνικά συγγράμματα.
Ο Θεόφραστος που ήρθε εδώ, γράφει στο περί φυτών έργο του (Δ’ 14,56) «άπαν γαρ το πεδίον πλήρες ήη υδάτων.» Ακόμη, «…άμα δε και αυτήν έχειν υδάτων συρρόας και συστάσεις πλείους.» (Δ 5,14,56) Από τον Κατακουζηνό (4,45) διαβάζουμε. «Το δ’ υπό την πόλιν, λείον όν, τέναγος εστί και τέλμα βαθύ ελώδες και ύδασι πολλοίς κατάρρυτον.»
Βλέπουμε δηλαδή ότι η λίμνη είναι πολύ μεγαλύτερη απ’ ότι ήταν τον 18ο και 19ο
αιώνα.
Τα μόνιμα βαθιά νερά της λίμνης ξεπερνούσαν τα 116 χιλιάδες στρέμματα
κι άλλα 43 χιλιάδες στρέμματα ξηράς κατακλύζονταν για οκτώ μήνες το χρόνο από
την εισβολή των ανοιξιάτικων και φθινοπωριάτικων βροχοπτώσεων καθιστώντας τη γη άγονη. Σε ποσοστό 42% της επιφάνειας του, ο σημερινός κάμπος, ήταν απαγορευμένος στη γεωργική καλλιέργεια κι εκμετάλλευση.
Για τους λιμναίους κατοίκους όμως, οι οποίοι ζούσαν πάνω και γύρω απ’ τη λίμνη, αναφέρονται εκτενέστερα τον 5ο π.Χ. αιώνα αρχαίοι συγγραφείς, δηλαδή την εποχή που έφτασαν εδώ οι Πέρσες Δαρείος και Ξέρξης με τις τεράστιες στρατιές τους.
Είναι ίσως καιρός οι Δραμινοί να τιμήσουμε κάποτε τους μακρινούς μας προγόνους στήνοντας μέσα στα νερά της λίμνης της Αγίας Βαρβάρας ή των πολλών τεχνητών λιμνών μας στον κάμπο, που ξεπερνούν τις 18, μια λιμναία κατοικία των «άγνωστων» προγόνων μας με όλα τα σύνεργα μιας λιμναίας οικογένειας. Για ιστορική μνήμη.
Άλλωστε είναι πρόκληση για την ΤΕΔΚ και τους ειδικούς αρχαιολόγους και τεχνικούς μας και ιδιαίτερα για τους εκ καταγωγής Δραμινούς επιστήμονες βοηθούμενοι κι από τους αρχαιολόγους κυρίους Βελένη και Χουρμουζιάδη να πραγματοποιήσουν ένα τέτοιο έργο.
Ο Νικησιανιώτης συγγραφέας Τριαντάφυλλος Ράντσιος, ο οποίος ευτύχισε να χαρεί τα διάφανα νερά της Πρασιάδας λίμνης, γράφει.
«Οι κάτοικοι της Νικήσιανης ασχολούνταν με το ψάρεμα στη Βάλτα. Είχε πολύ καλά ψάρια, κυρίως μικρόψαρα, αγριβάδια και τούρνες κι ολίγα χέλια και γουλιανούς. Οι κάτοικοι επίσης ασχολούνταν με τις ψάθες. Ένα ειδικό χόρτο που φύτρωνε στη λίμνη. Κι εκτός από τις σπιτικές ανάγκες στρώνανε τις ψάθες και στα δωμάτια, αντί για χαλιά.»
Τόσο όμορφα και πλουμιστά ήταν!… Και συνεχίζει. «Και τροφοδοτούσαν με χαλιά όλα τα χωριά του κάμπου κι έφταναν, τα έργα των χεριών τους, μέχρι το Νευροκόπι και την Άνω Βροντού. Επίσης χρησιμοποιούσαν τις ψάθες για να σκεπάσουν τον καπνό, αλλά ήταν χρήσιμες και στην επεξεργασία του καπνού, στην συσκευασία και στην δεματοποίηση του, καθώς και σαν περιτύλιγμα στις ντάνες, προκειμένου να τις κάνουν εξαγωγή σε όλο τον κόσμο.»
Και κλείνει λέγοντας. «…η Βάλτα ήταν και εστία κουνουπιών… έκανε θραύση η θέρμη… όλα τα σπίτια είχαν ξάπλα ένα δύο άτομα το καλοκαίρι.»
Οι Αμερικάνικες τεχνικές εταιρίες δούλευαν με την ίδια σύμβαση και για τα δυο έργα, δηλαδή και στον κάμπο της Δράμας και στον κάμπο των Σερρών. Ο προϋπολογισμός και η συμφωνία αφορούσε και τα δύο μεγάλα υδραυλικά έργα κι ανέρχονταν στο ποσό των 17 εκατομμυρίων δολαρίων.
Το πολυδύναμο πλοίο-βορβοροφαγάνα, η γνωστή βυθοκόρος, το οποίο θα χρησιμοποιούσαν οι Αμερικανικές εταιρείες στο έργο, θα έρχονταν από κατασκευαστική Γερμανική εταιρεία, το εργοστάσιο «Λουμπέκερ» και συμφωνήθηκε από το Ελληνικό κράτος, την αξία του να την εξοφλήσει το Γερμανικό Δημόσιο, από τις επανορθώσεις-αποζημιώσεις οι οποίες οφείλονταν στην Ελλάδα από τον πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Όταν έφτασαν στη χώρα μας οι τεχνικοί της Γερμανικής εταιρίας για να συναρμολογήσουν το πλοίο – μαμούθ, το εργοτάξιο στήθηκε κοντά στις κτιριακές εγκαταστάσεις των Αμερικανών, λίγο έξω από το χωριό Συμβολή. Οι πιο πολλοί Γερμανοί τεχνικοί ήταν βετεράνοι του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Στην περιοχή Κούροβος έφτιαξαν έναν ταρσανά (tersane=νεώριο, ναυπηγείο) κι άρχισαν να συναρμολογούν το τεράστιο πλωτό μεγαθήριο.
Ήταν επόμενο, όπως γίνεται σε αυτές τις περιπτώσεις, να αναζητήσουν ντόπιους ικανούς τεχνίτες, μηχανικούς, ηλεκτρολόγους, ναυπηγούς, κλπ. Ύστερα όλοι μαζί ρίχτηκαν στην επιχείρηση για το μοντάρισμα του πλοίου. Δεν άργησε να καθελκυστεί με τις ευχές, τις ζητωκραυγές και τα γλέντια Ελλήνων και Γερμανών τεχνικών και το πλοίο έπεσε με ζήτω κραυγές και επευφημίες στη λίμνη. Και το όνομα αυτού «ΔΡΑΜΑ». Το πλωτό αυτό τέρας με τα ατσάλινα ύφαλα διέθετε τέσσερες πετρελαιοκινητήρες. Ένα των οχτακόσιων ίππων, ένα των εξακοσίων και δυο από εκατό ίππους ο καθένας. Είχε κι όλα τα σκαπτικά μηχανήματα γύρω-τριγύρω του. Ένα μηχανικό τέρας στα ήρεμα και μυστηριακά νερά της Πρασιάδας λίμνης.
Θα αναρτήσουμε μερικές ακόμη χαρακτηριστικές φωτογραφίες από την αποξήρανση της μεγάλης Λίμνης Πρασιάδας. Για την ιστορία, τους ερευνητές και τους φίλους παλαιών ενθυμίων. Υπάρχουν βέβαια κι άλλες, όμως όσες αναρτήσαμε δίνουν το στίγμα του μεγαλύτερου Δημόσιου έργου που έγινε στο νομό Δράμας.
Η λίμνη είχε κατακλείσει όλο τον απέραντο Δραμινό κάμπο. Όμως παράλληλα με τον πλούτο της σε αλιεύματα είχε καταντήσει και προβληματική για την ζωή των κατοίκων όλης της Βάλτας από την θανατηφόρα ελονοσία, κάθε ξηρό καλοκαίρι.
Στο Νυσσαίο πεδίο της Θρακικής πόλης Νύσσας, όπως αποκαλεί το Δραμινό λεκανοπέδιο και το πόλισμα της περιοχής ο Όμηρος και που ουδέποτε αναζητήσαμε και οι αρχαίοι μας πρόγονοι επιχείρησαν έργα εξυγίανσης στα μέτρα της εποχής. Και βέβαια οι Θράκες Ηδωνοί βασιλείς, αλλά και οι Μακεδόνες ιδιαίτερα, έκαναν σοβαρές επεμβάσεις, όπως ο Φίλιππος Β΄ και ο Μ. Αλέξανδρος.
Το πολυδύναμο πλοίο-βορβοροφαγάνα, βαφτισμένη «ΔΡΑΜΑ» η γνωστή Γερμανικής κατασκευής βυθοκόρος στην λίμνη Πρασιάδα σε οργασμό σε ώρα εργασίας.
Σε εργάσιμη ώρα πάνω στα πλωτά μηχανήματα κάποιοι εργαζόμενοι φωτογραφίζονται για να αποτυπωθεί μια μεγάλη ιστορική εικόνα ενός μεγάλου δημόσιου έργου αποξήρανσης της πανάρχαιας λίμνης Πρασιάδας της Δράμας την πρώτη μισή 10ετία του 1930.
Έγραψε ο Τηλέμαχος Τσελεπίδης
